Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, το 1948, προσδιόρισε την Ψυχική Υγεία ως «μια κατάσταση συναισθηματικής ευεξίας στην οποία το άτομο συνειδητοποιεί τις δικές του ικανότητες, μπορεί να αντιμετωπίσει τα καθημερινά άγχη της ζωής, να ζει και να εργάζεται παραγωγικά, με άνεση και είναι σε θέση να συνεισφέρει στη κοινότητα του».
Η 10ηΟκτωβρίου έχει καθιερωθεί και γιορτάζεται ως η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας από το 1994, ύστερα από κοινή πρωτοβουλία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας(ΠΟΥ) και της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Ψυχικής Υγείας. Στόχος της ημέρας είναι η ευαισθητοποίηση και η ενημέρωση της κοινής γνώμης για τα ψυχικά νοσήματα και την καταπολέμηση αυτών. Για το έτος 2018 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εστιάζει στην Ψυχική υγεία των νέων σ’ ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο.
Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί ραγδαία αύξηση των ψυχικών διαταραχών. Ο αριθμός των πασχόντων από καταθλιπτική διαταραχή φαίνεται να ξεπερνά τα 154 εκατομμύρια παγκοσμίως, ενώ θεωρείται ότι η κατάθλιψη το 2020 θα αποτελεί την δεύτερη αιτία θανάτου. Περίπου το 25% του πληθυσμού στον κόσμο (1 στους 4 ανθρώπους) αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα ψυχικής υγείας. Πάνω από 800.000 άνθρωποι αυτοκτονούν κάθε χρόνο, με την αυτοκτονία να είναι η δεύτερη κύρια αιτία θανάτου στις ηλικίες 15-29 ετών. Οι πάσχοντες από σχιζοφρένεια είναι 25 εκατομμύρια, ενώ ακόμη 95 εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από διαταραχές σχετιζόμενες με την κατάχρηση αλκοόλ. Τέλος η χρήση παράνομων ναρκωτικών μεταξύ των εφήβων αποτελεί μείζον ζήτημα σε πολλές χώρες.
Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες η έναρξη του 50% όλων των ψυχικών ασθενειών παρατηρείται από την ηλικία των 14 ετών.
Η εφηβεία και τα πρώτα χρόνια της ενηλικίωσης είναι μια περίοδο της ζωής κατά τη διάρκεια της οποίας συμβαίνουν πολλές αλλαγές, όπως για παράδειγμα η αλλαγή των σχολείων, η αποχώρηση από το σπίτι και η έναρξη του πανεπιστημίου ή η έναρξη εργασίας. Αν και για πολλούς έφηβους ή νέους ενήλικους καταστάσεις όπως αυτές αποτελούν συναρπαστικές εμπειρίες, για πολλούς μπορεί να αποτελέσουν καταστάσεις άγχους και ανησυχίας. Σε αρκετές των περιπτώσεων το «δημιουργικό» άγχος (eustress) δίνει τη θέση του στο μη παραγωγικό – παθολογικό άγχος (distress).
Η καθημερινότητα των σημερινών νέων, δεδομένης της μεγάλης χρήσης των σχετικά (πλέον) νέων τεχνολογιών όπως κινητά, tablets, laptops, ipods, κ.λ.π. και η συνεχώς αυξανόμενη χρήση του διαδικτύου, έχει αλλάξει τον τρόπο αντίληψης των πραγμάτων. Ο χαρακτήρας των διαπροσωπικών σχέσεων έχει μεταλλαχθεί. Η εσωστρέφεια κυριαρχεί και είναι ενδεικτική όχι μόνο για το άγχος ή την κατάθλιψη, αλλά και για μια γενικότερη τάση να βιώνονται περισσότερα αρνητικά συναισθήματα από τον μέσο άνθρωπο.
Όλοι οι διεθνείς οργανισμοί, αναγνωρίζοντας την σημασία της οικοδόμησης ψυχικής ανθεκτικότητας στους νέους, προκειμένου να αντιμετωπισθούν οι προκλήσεις των συνεχώς μεταβαλλόμενων συνθηκών του σημερινού κόσμου, προωθούν την προστασία της ψυχικής υγείας των νέων με δράσεις τους σε όλο τον κόσμο συνεχώς.
Από τις δράσεις αυτές έχουν προκύψει ισχυρές ενδείξεις ότι η προώθηση και η προστασία της ψυχικής υγείας των νέων αποφέρει οφέλη για την ψυχική τους υγεία, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα, με τους υγιείς νέους ενήλικες να μπορούν να συμβάλλουν περισσότερο στο εργατικό δυναμικό, των οικογενειών και των κοινοτήτων και της κοινωνίας στο σύνολό της.
Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στον τομέα της πρόληψης των ψυχικών παθήσεων τους νέους.
Η πρόληψη ξεκινά με την έγκαιρη αναγνώριση, συνειδητοποίηση και κατανόηση των σημείων και των συμπτωμάτων της ψυχικής νόσου. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί είναι οι πρώτοι που θα αντιληφθούν πιθανά σημεία ή συμπτώματα ενδεχόμενης ψυχικής επιβάρυνσης.
Αυξημένο άγχος, ανασφάλεια, αλλαγές στην συμπεριφορά και στο συναίσθημα όπως ευερεθιστότητα, νευρικότητα, επιθετικότητα, αναβλητικότητα, μείωση ή απώλεια ενδιαφερόντων, απάθεια, αμφιθυμία, διαταραχές προσοχής όπως διάσπαση της προσοχής, διαταραχές ύπνο όπως πρώιμη αφύπνιση ή δυσκολία στην επέλευση του ύπνου, προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις, μειωμένη λειτουργικότητα, αύξηση κατανάλωσης καπνού και οινοπνεύματος, διαταραχές της κριτικής ικανότητας, διαταραχές μνήμης, διαταραχές στη σεξουαλική ζωή όπως μειωμένη επιθυμία για σεξουαλική επαφή, εμφάνιση ψυχοσωματικών συμπτωμάτων όπως κοιλιακά ή μυϊκά άλγη, αίσθημα ζάλης, κ.λ.π., είναι συμπτωματολογία που εφόσον παρατηρηθεί, θα πρέπει να αξιολογηθεί από επαγγελματία ειδικό ψυχικής υγείας έτσι ώστε να προταθεί παρέμβαση για την αντιμετώπισή της.
Μια ιδιαίτερη κατηγορία νέων των οποίων η ψυχική υγεία τους επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό κι έχει απασχολήσει τους διεθνείς οργανισμούς που ασχολούνται με την προώθηση και προστασία της ψυχικής υγείας είναι οι νέοι που ζουν σε περιοχές που πλήττονται από ανθρωπιστικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, όπως συγκρούσεις, φυσικές καταστροφές και επιδημίες και οι νέοι που ως πρόσφυγες, λόγω εμπόλεμων συνήθως καταστάσεων, διαμένουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα σε καταυλισμούς όπου οι συνθήκες διαμονής ελέγχονται. Οι νέοι που ζουν σε καταστάσεις όπως αυτές είναι ιδιαίτερα ευάλωτες σε ψυχικές διαταραχές και ασθένειες.
Οι διεθνείς οργανισμοί που προωθούν την προστασία της ψυχικής υγείας των νέων με συμμάχους τις κυβερνήσεις είναι οι «επενδυτές» της ίδιας της ζωής και της ομαλής εξέλιξής της.
Οι νέοι με τις δεξιότητες που αποκτούν και τις γνώσεις τους, αποτελούν τα «εργαλεία» στη διαδικασία μιας ισορροπημένης εξελικτικής πορείας σε κάθε τομέα της ζωής. Επομένως, η διατήρηση καλής ψυχικής υγείας των νέων πρέπει να αποτελεί την βασική προϋπόθεση στον καθορισμό των στρατηγικών για την επίτευξη των σκοπών τους.
*O Δρ. Γεώργιος Ι. Καραμπουτάκης είναι Ψυχίατρος, Διδάκτωρ Διαχείρισης Κρίσεων, Επειγουσών Καταστάσεων & Μαζικών Καταστροφών – Αντιπρόεδρος της Ελληνοαμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρίας (Hellenic American Psychiatric Association) και Πρόεδρος της Εταιρείας Ψυχικής Υγείας & Κοινωνικών Παρεμβάσεων «ΜΙΤΟΣ»
helpis.gr